با فوت انسان اموال او به طور قهری به وراثش منتقل میشود، اما برای اینکه وراث بتوانند سهمالارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است منحصر بودن و سهمالارث هر یک از آنها در دادگاه بررسی و اثبات شود که به این اقدام، در علم حقوق انحصار وراثت گفته میشود.
به این منظور، دادگاه پس از رسیدگی، گواهینامهای به نام تصدیق انحصار وراثت صادر میکند که در اختیار اشخاص ذینفع قرار خواهد گرفت. در حقیقت، انحصار وراثت به معنای معلوم کردن تعداد وراث متوفی توسط مراجع ذیصلاح است که مقررات مربوط به آن در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب سال 1309 و قانون امور حسبی آمده است.
هر یک از وراث و اشخاص ذینفع در ترکه میتوانند صدور گواهی انحصار وراثت را درخواست کنند. البته اشخاص ذینفع حتی در صورت وجود ورثه نیز میتوانند درخواست انحصار وراثت مطرح کنند. به موجب ماده 360 قانون امور حسبی، علاوه بر ورثه متوفی سایر اشخاص ذینفع هم میتوانند تصدیق انحصار وراثت کنند و جمله «اشخاص ذینفع» مذکور در این ماده اختصاص به مورد متوفی بلاوارث ندارد.
از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث عبارتند از:
طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم آنها از بدهی متوفی که به نسبت سهمالارث بر عهده هر یک از آنان قرار میگیرد.
وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
موصیله به دلیل حقی که نسبت به موصی به پیدا میکند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع میشود، میتواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.